اگر قرار است که شما یک جراحی عمده چون تعویض مفصل زانو یا جراحی فقرات داشته باشید، به احتمال زیاد این جراحی برای شما طی بیهوشی عمومی انجام خواهد شد که انتظار می‌رود به عدم هوشیاری شما طی اینگونه اقدامات منجر شود. اما ندرتا بیماران طی بیهوشی عمومی، آگاه یا هوشیار می‌شوند در حالیکه دیگران در اتاق عمل آنها را بیهوش می‌پندارند. چنین رخداد نادری آگاهی طی بیهوشی یا آگاهی با وجود بیهوشی خوانده می‌شود.
اجازه دهید این پدیده را همان “آگاهی” بنامیم که از “بیداری” که پدیده ای طبیعی و مورد انتظار در پایان جراحی و توقف استفاده از داروهای هوشبر است، متفاوت خواهد بود. در کتب پزشکی و آنستزیولوژی هم برای توصیف این تجربه از واژه Awareness استفاده می‌شود که متفاوت از بیداری و Emergence به معنی بازگشت از بیهوشی است.
این پدیده در هر هزار مورد بیهوشی عمومی بزرگسالان تنها در یک بیمار دیده می‌شود. با وجود نادر بودن اما، اهمیت این رخداد به ویژه برای همان یک بیمار بسیار است و دیگر بیمارانی را که قرار است برای اقدامات جراحی، بیهوشی عمومی دریافت کنند دچار نگرانی دوچندان می‌کند. اجازه دهید در همین ابتدا و برای بیمارانی که دچار اضطراب شده‌اند خاطر نشان سازم که این پدیده با وجود نگران کننده بودن برای بیمار، با هیچ دردی همراه نیست؛ به عبارت دیگر با وجود آنکه بیمار آگاه می‌شود، اما معمولا هیچ دردی را احساس نخواهد کرد!
آگاهی طی بیهوشی نه به وضعیت بیمار پیش از بیهوشی شباهت دارد و نه آن تجربه‌ای است که وی در پایان جراحی و پس از بیدار شدن دارد. این دو رویداد اخیر پیش بینی شده و طبیعی هستند. همچنانکه ممکن است شما طی بیهوشی عمومی، رویا ببینید و تصور کنید که دچار آگاهی طی بیهوشی شده‌اید.
بیماری که طی بیهوشی آگاه می‌شود، چه چیزی را تجربه می‌کند؟
افرادی که تجربه آگاهی طی بیهوشی را دارند، سطوح مختلفی از آگاه شدن را گزارش می‌کنند. به عبارت دیگر این آگاه شدن، همیشه یک تجربه روشن و شفاف و کامل نیست! برخی بیماران تنها خاطرات کوتاه و گنگی دارند که به طور شفاف قابل بیان نیست. اما برخی دیگر خاطره روشنی از یک لحظه از جراحی یا پیرامون خود دارند که با واقعیت رخ داده عینا قابل تطبیق است. برخی هم یک احساس فشار را به یاد می‌آورند. اینکه این تجربه تا چه اندازه ناخوشایند باشد و در زندگی فرد اختلال ایجاد کند به خود او و به رخداد اتفاق افتاده بستگی خواهد داشت. برخی از این بیماران از مشاوره پس از جراحی به منظور کمک به سازگاری با احساس گیجی یا اضطراب پیش آمده، سود می‌برند.
حدود 40 سال پیش، آگاهی طی بیهوشی در یک تا دو بیمار از هر 100 مورد رخ می‌داد؛ اما امروزه این پدیده نادرتر شده و تنها در یک تا دو بیمار از هر 1000 مورد دیده می‌شود که دلیل این کاهش قابل توجه، پیشرفت‌هایی است که در مراقبت‌های بیهوشی رخ داده است. متخصصین بیهوشی با این وجود متعهد به کاهش بیشتر همین شیوع اندک هستند و به این منظور پژوهش‌های بسیاری در حال انجام است.
آگاهی طی بیهوشی به چه دلیلی رخ می‌دهد؟
برای رخداد آگاهی طی بیهوشی دلایل متعددی می‌تواند وجود داشته باشد. هر فردی پاسخی متفات در برابر دوز پیش فرض دارو یا داروهای هوشبر داده شده به وی خواهد داشت. در برخی جراحی‌های پرخطر یا اورژانس چون تروما (تصادفات و ..)، جراحی قلب یا زایمان به روش سزارین و یا زمانی که بیمار دچار اختلالات طبی متعدد است، استفاده از دوزهای استاندارد داروهای هوشبر می‌تواند برای بیمار زیانبار باشد. از این روی در چنین مواردی برای حفظ ایمنی بیمار و پرهیز از مخاطرات، گاه از دوزهای کمتر هوشبرها استفاده می‌شود که خود می‌تواند دلیلی برای آگاهی بیمار طی بیهوشی باشد.
دستیابی به طراز دقیق بیهوشی مورد نیاز بیمار مستلزم مهارت و تجربه زیاد متخصص بیهوشی است و این مهم خود یکی از دلایلی است که توصیه می‌شود مراقبت بیهوشی توسط یک پزشک متخصص ارائه شود که در جنبه‌های دیگری چون مراقبت‌های ویژه و درد نیز تبحر و دانش کافی دارد. متخصصین بیهوشی و مراقبت‌های ویژه با بیش از 7 سال تحصیل در رشته طب عمومی و سپس 4 سال در رشته تخصصی آنستزیولوژی با ساعت‌ها تجربه کار بالینی بی‌تردید می‌توانند تضمین کننده ایمنی بیماران و کیفیت بالای مراقبت‌های آنها طی جراحی‌های گوناگون و پس از آن باشند.
چگونه می‌توان شانس آگاهی طی بیهوشی را کاهش داد؟
به طور معمول پیش از جراحی‌های انتخابی (غیر اورژانس) متخصصین بیهوشی اقدام به ارزیابی بیماران می‌کنند. در این ارزیابی‌های ابتدایی معمولا از تجربه‌های پیشین بیمار از بیهوشی پرسیده می‌شود. این فرصت می‌تواند فرصت مغتنمی برای بیماران به منظور مطرح کردن دل نگرانی‌ها و پرسش‌هایی باشد که برای آنها در ارتباط با بیهوشی مطرح می‌شود. به ویژه اگر پیش‌تر بیمار در تجارب قبلی خود آگاهی طی بیهوشی داشته باشد این مصاحبه و این ملاقات می‌تواند به کاهش نگرانی‌ها و نیز کاهش شانس تکرار این رخداد کمک کند. متخصصین بیهوشی در ارزیابی‌های پیش از عمل در مورد داروهای مصرفی شما خواهند پرسید؛ این داروها شامل داروهای نسخه شده، داروهای غیرنسخه‌ای و داروهای گیاهی می‌شوند. طبیعی است که بیمار باید در مورد هر گونه سوء مصرف دارویی یا الکل نیز اطلاعات دقیقی به پزشک خود بدهد؛ چرا که هر یک از این موارد می‌تواند خطر فزاینده‌ای برای بیهوشی به همراه داشته باشد و دانستن آنها خطر بیهوشی را خواهد کاست. همه این اطلاعات کمک خواهند کرد که پزشک متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بتواند بهترین و کم خطرترین مراقبت را برای بیمار فراهم کند و خطرات بیهوشی شامل آگاهی طی بیهوشی را کاهش دهد.
و اما در مورد نقش انجمن آنستزیولوژی و مراقبت‌های ویژه ایران
هر روز در بیمارستان‌ها، مراکز پزشکی، مراکز جراحی سرپایی و مطب‌های پزشکان در سرتاسر این سرزمین پزشکان متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه که عضوی از خانواده بزرگ انجمن آنستزیولوژی و مراقبت‌های ویژه ایران هستند مراقبت‌های بیهوشی را با بالاترین کیفیت و کم‌ترین خطر برای بیماران فراهم می‌کنند. در این گذر انجمن علمی آنستزیولوژی و مراقبت‌های ویژه نیز نقش مهمی در تداوم روزآمدی آنستزیولوژیست‌ها به منظور ارائه خدمات مراقبتی بهتر به بیماران دارد و در یک ارتباط دوجانبه می‌کوشد تا با افزایش آگاهی جامعه، قدم دیگری در راستای بهتر شدن کیفیت خدمات درمانی ارائه شده به بیماران بردارد.